Uznając w pełni tę wspólnotę całego Mistycznego Ciała Jezusa Chrystusa, Kościół pielgrzymów od zarania religii chrześcijańskiej czcił z wielkim pietyzmem pamięć zmarłych, a «ponieważ święta i zbawienna jest myśl modlić się za umarłych, aby byli od grzechów uwolnieni» (Katechizm, punkt 958). Gdy jednak mówimy o królach, którzy byli w historii, kojarzą się nam oni z określonym terytorium, rycerstwem, poddanymi, zamkami, fortecami, koroną, berłem, podbojami Dlaczego zatem przypisujemy ten tytuł Chrystusowi; jakim królem jest Chrystus, gdzie jest Jego królestwo, jakimi prawami się rządzi, którędy przebiegają jego Z Wikipedii, wolnej encyklopedii. Rzeczywista obecność Chrystusa w Eucharystii – w Kościele katolickim jeden z dogmatów stanowiący, że Jezus Chrystus jest prawdziwie, rzeczywiście i substancjalnie obecny w Eucharystii, a nie tylko symbolicznie lub metaforycznie. Źródłem tej doktryny są Ewangelie, a jej wykładnią dla wiernych jest A zatem Isa dostał się w niebiosa nie dość, że w cielesnej postaci, to jeszcze "na skróty", pomijając mękę i tortury (śmierć na krzyżu jest, zdaniem muzułmanów, zbyt hańbiąca dla bożego wybrańca). Za to wyznawcy obydwu religii wierzą, że Jezus powróci w dniu Sądu Ostatecznego - choć w nieco innym charakterze. Co ciekawe, kluczowa postać w religii chrześcijańskiej została przedstawiona jako mężczyzna z krótkimi włosami. Zdaniem badaczy pochodzi on prawdopodobnie z VI wieku naszej ery. twitter W odniesieniu do Chrystusa taki tytuł pojawił się już w pierwszych tekstach Nowego Testamentu. Jest to więc jeden z najstarszych tytułów nadawanych Chrystusowi. Najczęściej używał tego tytułu św. Paweł, co z całą pewności dowodzi, że taki tytuł Chrystusa był popularny wśród pierwszych chrześcijan. . Od najdawniejszych czasów aż po współczesność ludzie stawiają wiele pytań dotyczących osoby Jezusa. Pytania te odnoszą się przede wszystkim do Jego natury: kim On w rzeczywistości jest? Najkrótszą odpowiedź na to pytanie formułuje wiara w tajemnicę Wcielenia. "Wcieleniem" Kościół nazywa przedziwną tajemnicę zjednoczenia natury Boskiej i natury ludzkiej w jednej Boskiej Osobie Słowa [Jezusa] po to, aby dokonać zbawienia ludzi. Tajemnicą Wcielenia wyjaśnia, że Jezus - Syn Boży stał się "ciałem" (J 1, 14), prawdziwym człowiekiem. Tajemnica Wcielenia napotykała i napotyka na trudności w jej przyjęciu. W ciągu wieków byli tacy, którzy odmawiali Jezusowi boskiej natury twierdząc, że jako Syn Boży jest On poddany Bogu, że został przez Niego stworzony. Poglądy takie głosił między innymi żyjący na przełomie III i IV wieku Ariusz i jego zwolennicy zwani arianami. Jeszcze wcześniej, bo już w II wieku, zaczęto negować nie tyle bóstwo Chrystusa, ile Jego prawdziwe człowieczeństwo sugerując, że był On tylko z pozoru człowiekiem. Odmawiano Mu posiadania fizycznego, materialnego ciała, czego konsekwencją było zaprzeczanie Jego cierpieniom i śmierci na krzyżu. Głosicieli tych poglądów nazwano doketami. Nauczanie ich było sprzeczne z mającą swe źródło w czasach apostolskich wiarą Kościoła w prawdziwe Wcielenie Syna Bożego. Nurt ten za inspirował na przełomie IV i V wieku rozwój kierunku w teologii chrześcijańskiej nazwanego monofizytyzmem (od greckiego słowa oznaczającego jedną naturę). Jego przedstawiciele głosili, że Jezus miał tylko jedną osobę: Boską i jedną naturę Boską, a nie jak wierzy Kościół: i Boską, i ludzką. Na budzące się w człowieku wątpliwości odnoszące się do natury Jezusa Chrystusa Kościół zawsze nauczał i wierzył: ► KKK 465: Pierwsze herezje negowały nie tyle Bóstwo Chrystusa, ile raczej Jego prawdziwe człowieczeństwo (doketyzm gnostycki). Od czasów apostolskich wiara chrześcijańska kładła nacisk na prawdziwe Wcielenie Syna Bożego, który "przyszedł w ciele". W trzecim wieku Kościół na synodzie w Antiochii musiał orzec przeciw Pawłowi z Samosaty, że Jezus Chrystus jest Synem Bożym przez naturę, a nie przez przybranie (adopcję). Pierwszy sobór powszechny w Nicei w 325 r. wyznaje w swoim Credo, że Syn Boży jest "zrodzony, a nie stworzony, współistotny Ojcu" (homousios), i potępia Ariusza, który przyjmował, że "Syn Boży pochodził z nicości". i "z innej substancji niż Ojciec". ► KKK 466: Herezja nestoriańska widziała w Chrystusie osobę ludzką połączoną z Osobą Boską Syna Bożego. Przeciwstawiając się tej herezji, św. Cyryl Aleksandryjski i trzeci sobór powszechny w Efezie w 431 r. wyznali, że Słowo [Jezus Chrystus], jednocząc się przez unię hipostatyczną z ciałem ożywianym duszą rozumną, stało się człowiekiem" Człowieczeństwo Chrystusa nie ma innego podmiotu niż Boska Osoba Syna Bożego, który przyjął je i uczynił swoim od chwili swego poczęcia. Na tej podstawie Sobór Efeski ogłosił w 431 r., że Maryja stała się prawdziwie Matką Bożą przez ludzkie poczęcie Syna Bożego w swoim łonie: (Nazywa się Ją Matką Bożą) nie dlatego, że Słowo Boże wzięło od Niej swoją Boską naturę, ale dlatego że narodziło się z Niej święte ciało obdarzone duszą rozumną, z którym Słowo zjednoczone hipostatycznie narodziło się, jak się mówi, według ciała. ► KKK 467: Monofizyci twierdzili, że natura ludzka jako taka przestała istnieć w Chrystusie, gdyż została przyjęta przez Boską Osobę Syna Bożego. Przeciwstawiając się tej herezji, czwarty sobór powszechny w Chalcedonie w 451 r. wyznał: Idąc za świętymi Ojcami, uczymy jednogłośnie wyznawać, że jest jeden i ten sam Syn, nasz Pan Jezus Chrystus, doskonały w Bóstwie i doskonały w człowieczeństwie, prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek, złożony z duszy rozumnej i z ciała, współistotny Ojcu co do Bóstwa, współistotny nam co do człowieczeństwa, "we wszystkim... z wyjątkiem grzechu" (Hbr 4, 15). Przed wiekami zrodzony z Ojca jako Bóg, w ostatnich czasach narodził się dla nas i dla naszego zbawienia jako człowiek z Maryi Dziewicy, Bożej Rodzicielki. Jeden i ten sam Chrystus Pan, Syn Jednorodzony, ma być uznany w dwóch naturach bez pomieszania, bez zamiany, bez podziału i bez rozłączenia. Nigdy nie została usunięta różnica natur przez ich zjednoczenie, lecz właściwości każdej z nich są zachowane i zjednoczone w jednej osobie i w jednej hipostazie. ► KKK 468: Po Soborze Chalcedońskim niektórzy uważali ludzką naturę Chrystusa za jakiś rodzaj podmiotu osobowego. Piąty sobór powszechny w Konstantynopolu w 553 r. wyznał przeciw nim o Chrystusie: Jest tylko jedna hipostaza (czyli osoba), którą jest nasz Pan Jezus Chrystus, Jeden z Trójcy Świętej. Wszystko w człowieczeństwie Chrystusa powinno więc być przypisywane Jego Osobie Boskiej jako właściwemu podmiotowi, nie tylko cuda, lecz także cierpienia, a nawet śmierć: Nasz Pan Jezus Chrystus, który w swoim ciele został ukrzyżowany, jest prawdziwym Bogiem, Panem chwały i Jednym z Trójcy Świętej. ► KKK 469: Kościół wyznaje w ten sposób, że Jezus jest niepodzielnie prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem. Jest On prawdziwie Synem Bożym, który stał się człowiekiem, naszym bratem, nie przestając przez to być Bogiem, naszym Panem: Niezmienny w swoim Bóstwie, przyjął to, co ludzkie - śpiewa liturgia rzymska. , Liturgia św. Jana Chryzostoma głosi i śpiewa: O Synu Jedyny i Słowo Boga, będąc nieśmiertelny, raczyłeś dla naszego zbawienia przyjąć ciało ze świętej Bożej Rodzicielki i zawsze Dziewicy Maryi. Bez żadnej odmiany stałeś się człowiekiem i zostałeś ukrzyżowany. O Chryste Boże, który przez swoją śmierć zniweczyłeś śmierć, który jesteś Jednym z Trójcy Świętej, uwielbiony z Ojcem i Duchem Świętym, zbaw nas!. (Czytaj więcej w: "Taka jest wiara Kościoła", s. 48-50) Kościół odpowiadając na pytania ludzi o osobę Jezusa wyjaśnia, że dał On początek religii Osoby a nie religię idei. Jej wyznawcy wierzą w Boga Osobę, który urodził się jako Żyd, przyszedł na świat z kobiety izraelskiej, aby wyzwolić pogrążoną w grzechu ludzkość. Teologia chrześcijańska odpowiadając na pytanie, dlaczego w Jezusie Chrystusie Bóg przyszedł na ziemię, podaje dwa klasyczne wyjaśnienia: pierwsze tłumaczy, że Mesjasz przyszedł, by zbawić ludzkość, wybawić ją spod więzów grzechu i zła. Drugie z kolei podkreśla, że Jezus przyszedł na świat, by objawić ludzkości prawdziwe oblicze miłosiernego Ojca i by człowiek, uwikłany w sidła zła, mógł na nowo odnaleźć swoje człowieczeństwo dzięki wierze w Jezusa Chrystusa. Wiara w Jezusa sprawia, że chrześcijanie głoszą światu przekazane przez Niego Boże zaproszenie do udziału w radości komunii - zjednoczeniu, życiu z żywym Bogiem. Znaczenie posłannictwa Jezusa tłumaczy imię oznajmione przez anioła w chwili zwiastowania Jego Matce Maryi. Oznacza ono "Bóg zbawia". Dopełnieniem tych objaśnień jest Jego drugie imię: "Chrystus" po grecku, a po hebrajsku "Mesjasz". Oba znaczą "namaszczony". Namaszczenie w imię Boga wyrażało konsekrowanie, poświęcanie przez Boga tych, którzy mieli spełniać Jego posłannictwo (królowie, kapłani, w niektórych przypadkach prorocy). W przypadku Jezusa imię to wyraża przekonanie (wiarę), że Jego posłannictwo związane jest z ogłoszeniem i zapoczątkowaniem czasów nastania na ziemi królestwa Bożego. Do wypełnienia tego posłannictwa został On namaszczony Duchem Pańskim - Duchem Świętym, by w świecie pełnił potrójną funkcję: kapłana, proroka i króla (KKK 436). Od słowa Chrystus bierze się też nazwa "chrześcijanin", "chrześcijanie". Na wielkość i szczególność swego posłannictwa zwrócił uwagę sam Jezus, nazywając siebie Jednorodzonym Synem Boga (J 3, 16). Tytułem tym potwierdził swoją wieczną preegzystencję (J 10, 36) (KKK 444). Drugim charakterystycznym rysem wyróżniającym Jego posłannictwo jest tytuł "Pan". W języku Biblii "Panem" jest Bóg. Tytuł ten wyraża Boskość, Boskie panowanie Jezusa. Znakiem tej mocy były Jego czyny potwierdzające Jego panowania nad naturą, nad chorobami, demonami, grzechem i śmiercią. Największym z tych znaków było jego zmartwychwstanie. Kościół, przypisując Jezusowi Boski tytuł "Pana", wyznaje, że moc, cześć i chwała należne Bogu Ojcu, przysługują także Jezusowi (por. Rz 9, 5; Tt 2, 13; Ap 5, 13) ponieważ istnieje On "w postaci Bożej" (Flp 2, 6), a które Ojciec potwierdził wskrzeszając Go z martwych i wywyższając Go w swojej chwale (Rz 10, 9; 1 Kor 12, 3; Flp 2, 9-11). Na tej podstawie wiara w panowanie Jezusa nad światem i nad historią oznacza uznanie, że człowiek nie może w sposób absolutny poddać swojej wolności osobistej żadnej władzy ziemskiej, ale wyłącznie Bogu Ojcu i Panu Jezusowi Chrystusowi (KKK 446, 447,449, 450). Zobacz pozostałe teksty na temat osoby Jezusa Chrystusa Co ma do zaoferowania ludziom Jezus Chrystus? Jak rozumieć pobyt Jezusa na ziemi? Jak godzić macierzyństwo z dziewictwem Maryi? Czym jest wcielenie Jezusa Chrystusa? Czy Chrystus musiał przyjąć ludzkiego ciało? List papieża Leona X do Henryka VIII w sprawie Obrony siedmiu sakramentów, w dowód uznania książki, którą napisał król przeciw Lutrowi. Do naszego najbardziej chrześcijańskiego Syna w Chrystusie, Henryka, króla Anglii, dostojnego obrońcy wiary. Najdroższy Synu w Chrystusie, z życzeniem zdrowia i z apostolskim błogosławieństwem: Przed kilkoma dniami, gdy poseł Waszej Wysokości, miły nam John Clark, dziekan kaplicy królewskiej, podczas konsystorza przedstawił nam książkę, którą Wasza Wysokość opublikował przeciwko zuchwałym naukom i sekcie Marcina Lutra i w błyskotliwym przemówieniu wygłoszonym przy tej jak najbardziej stosownej okazji, w obecności kilku prałatów Dworu Rzymskiego, potwierdził swoją gotowość bronienia mieczem i piórem nas samych i Stolicy Świętej, naszą duszę napełniła radość. Nie tylko My sami, ale wszyscy nasi czcigodni Bracia uradowali się, ponieważ pomyśleliśmy, że zuchwały Luter – nie bez dopustu Bożego – wprawdzie zaatakował Kościół Chrystusa, ale w następstwie tego Kościół znalazł się w tym szczęśliwym położeniu, że ku swej większej chwale napotkał takiego bohatera i obrońcę. Dlatego postanowiliśmy, i wszyscy są z nami co do tego zgodni, że Waszej niezwykłej cnocie i nabożności, jako znak naszej miłości i uznania, należałoby wystawić pomnik. Bo jeśli, najdroższy Synu, wyrazem uznania i czci dla wielkich monarchów, często było chwytanie za broń w celu chronienia wolności i spokoju świętej Stolicy Apostolskiej, o ileż więcej sławy i czci przymnaża fakt posłużenia się bronią Ducha Bożego i niebiańskiej wiedzy w celu zmazania z wiary w Chrystusa tak wielkiej plamy i zachowania tych sakramentów, które niewątpliwie zapewniają zbawienie dusz! Te dwie funkcje, które dotychczas zawsze uważaliśmy za oddzielne, wyłącznie w Was, potężnym Suwerenie, zjednoczyły się, i to w wielkim wymiarze. Broniliście zarówno wolności Kościoła mieczem, ale także dowiedliście umocnienia swego pragnienia bronienia wiary chrześcijańskiej przeciw zuchwałej herezji skarbami Waszej pobożności i wykształcenia. Jedno stanowi dowód niezwyciężonego i wielkodusznego męstwa, drugie – dowód ducha i zmysłu delikatnej, pokornej i prawowiernej czci oddawanej Bogu. Jakimi słowami i w jakiej mowie pochwalnej mamy więc wysławiać tę pełnię wiedzy, która zdaje się wypływać z niebiańskiego źródła? Jak moglibyśmy odpowiednio podziękować za Waszą uprzejmość, za tak szlachetne zaprezentowanie Waszego intelektu? W obydwu wypadkach bezsilne okazują się tu słowa, a nawet myśli. Nie potrafimy też bez wzruszenia ukazać Waszych usług i zasług. Jak wielkiej miłości i zapału dowodzicie w Waszej obronie wiary chrześcijańskiej! Jakiej wobec nas życzliwości! A odnośnie do samej Waszej książki: co za niezwykłe opanowanie przedmiotu, jaka jasność metody, jak wielka siła wymowy, w której uwidacznia się sam Duch Święty! Jest ona w pełni zrozumiała, mądra i nabożna, życzliwa w pouczaniu, delikatna w upominaniu, poprawna w formułowaniu myśli. Jeśli wśród Waszych przeciwników znajdują się tacy, którzy nie ulegli mocy Księcia ciemności, to dzięki Waszym wywodom muszą zyskać większą jasność umysłu, jeśli jest to w ogóle możliwe. Jest to niezwykły i podziwu godny sukces. A ponieważ został osiągnięty w zupełnie nowy sposób, przez książęcą życzliwość i na chwałę wszechmocnego Boga i pożytek Stolicy Świętej, jesteśmy Wam za to, Obrońco wiary, bezgranicznie wdzięczni. Stolica Apostolska dziękuje Wam. Dziękują Wam wszyscy, którzy wielbią Chrystusa i są zjednoczeni w wierze w Niego. Zjednoczeni z naszymi czcigodnymi braćmi, w innym liście, opatrzonym naszą pieczęcią, który wkrótce otrzymacie, nadajemy Wam tytuł „Obrońca wiary”9 (Fidei Defensor). Choćbyś, najdroższy Synu, ten tytuł i tę cześć, jaką Wam okazuje święta Stolica Apostolska w uznaniu Waszej niezwykłej cnoty i jako wyraz wdzięczności, uważał za nie wiem jak wielki i pożądany, bądź pewien, że w niebie czeka Cię większa i chwalebniejsza nagroda od naszego Pana i Zbawcy. Przez bronienie Jego sprawy i Jego Oblubienicy wszelkimi metodami obrony wyjawiłeś swego ducha i cnotę. A kiedy będziesz rozważał ten tytuł, który otrzymałeś na ziemi i w niebie, pamiętaj również o tym, jakie wynikają z niego obowiązki. Nadal okazuj się tym, kim byłeś dotychczas. Niech Twoje dalsze czyny dorównują Twoim szczytnym, chwalebnym początkom. Oby Stolica Apostolska, dawniej chroniona Twoją bronią, i chrześcijańska wiara, teraz wzmocniona tarczą Twojej nauki przeciwko zbrodniczym urojeniom heretyków, mogła w Tobie zawsze widzieć pomocnika we wszystkich uciskach, tak żeby ta niezwyczajna i niewysłowiona Twoja sława, na którą zasłużył Twój Majestat, trwała do końca Twego życia i przez całą przyszłość była przedmiotem Twej chwały. Dan w Rzymie, u św. Piotra, pod pieczęcią rybaka, drugiego listopada 1521, w dziewiątym roku naszegopontyfikatu. AMDG (Ad maiorem Dei gloriam) Przedmowa króla do czytelnika Łaskawy Czytelniku! Mam nadzieję, że w tej książeczce jasno pokazałem, w jak absurdalny i bezbożny sposób Luter traktuje sakramenty. Spodziewam się, że wyjaśniłem, jak bezsensownie szkaluje Kościół i jak zuchwale, bezbożnie i absurdalnie odnosi się do ojca świętego, do Pism świętych i do publicznej wiary Kościoła, i to przeciw zgodnemu mniemaniu tylu epok i narodów, a nawet przeciw zdrowemu ludzkiemu rozumowi. Pragnę, żeby zaczął wreszcie pokutować za tak złośliwe potraktowanie sakramentu pokuty i żeby sam zaczął go praktykować we wszystkich jego elementach, bo przecież wszystkie je zaczął niszczyć. Żeby wyraził żal za swoje złośliwości i publicznie się przyznał do popełnionych błędów; żeby czynił pokutę za to, czego z największą możliwą satysfakcją dokonywał, i poddał się Kościołowi, który obraził tyloma obelgami. Naprawdę nie cierpię wielkiej głupoty tego człowieka i jego pożałowania godnego stanu i pragnę, żeby odzyskał zdrowy rozum, nawrócił się i żył dalej. Niech Bóg natchnie go do tego swoją łaską! Zaklinam wszystkich chrześcijan na Serce Jezusa, w którego wyznajemy wiarę, żeby zamykali uszy na te bezbożne słowa i nie popierali żadnych podziałów i poróżnień, zwłaszcza w tym czasie, kiedy szczególnym obowiązkiem chrześcijan jest zachowanie jedności przeciw nieprzyjaciołom Chrystusa. Henryk VIII Przeżywamy teraz tak zwany „Wielki Tydzień”. Zbliżamy się do Wielkanocy. A kiedy właściwie miały miejsce wydarzenia pierwszego Wielkiego Tygodnia i pierwszej Wielkiej Nocy? W którym miesiącu? To chyba wiadomo? Wiadomo! Chociaż chronologia tamtych czasów nie jest stuprocentowo pewna. Tylko - powiedziałbym – wielce prawdopodobna. Historycy oceniają, że najbardziej prawdopodobnym rokiem ukrzyżowania i zmartwychwstania jest rok 30. Ta datacja częściowo wynika z Ewangelii: pojawienie się Jana Chrzciciela to prawdopodobnie rok 27. A narodziny Chrystusa były – prawdopodobnie – w 6 roku przed Chrystusem. A właściwie, przed naszą erą chrześcijańską. Takie są – moim zdaniem - najbardziej prawdopodobne daty. Pascha zaś to początek kwietnia. Cały Wielki Tydzień zatem to prawdopodobnie pierwsze dni kwietnia 30 roku. A o której godzinie Chrystus umarł? To była godzina dziewiąta. Ale wówczas godziny liczono inaczej: od świtu do zmierzchu. Tak że to było nasze popołudnie. I kolejne pytanie: kto w momencie śmierci Chrystusa rządził w Rzymie? Bo w Palestynie chyba Poncjusz Piłat? W Rzymie przy narodzeniu Chrystusa rządził jeszcze August, który umarł w 14 roku naszej ery. Jego następcą był Tyberiusz. W Rzymie 30 roku panował więc cesarz Tyberiusz. Jego „prawą ręką”, taką „szarą eminencją”, był wówczas szef pretorianów Sejan. Taki – powiedziałbym - „superglina”. W Palestynie natomiast mamy sytuację następującą: księciem, a właściwie wasalnym monarchą Galilei, był Herod Antypas. Judeą z kolei zarządzał prokurator. Piłat więc,był prokuratorem rządzącym Judeą w porozumieniu z namiestnikiem prowincji Syria. Bo Syria miała rangę prowincji, a prokurator Judei był „oczko niżej”. Ale oczywiście Piłat musiał się kontaktować nie tylko z Antiochią w Syrii, lecz również z Rzymem jako swoją centralą. Dlatego więc Piłat bał się, że Żydzi doniosą na niego cesarzowi? Dokładnie tak! Dokładnie. To jest bardzo ważny aspekt procesu Chrystusa. Bo przełomowym momentem w tym procesie są słowa przedstawicieli Sanhedrynu: „jeżeli go nie skarzesz, to nie jesteś przyjacielem cesarza!”. Bo Piłat – w gruncie rzeczy – mógł „umyć ręce” i od razu skazać Chrystusa. Ale nie chciał! Natomiast szantaż zadziałał. Jak już mówiłem: Piłat był urzędnikiem podległym i namiestnikowi Syrii i Rzymowi. I bał się. Po prostu bał się, że jeżeli zaakceptuje określenie „król żydowski” , to może mieć olbrzymie kłopoty z tego powodu, iż nie zrobił nic z uzurpacją jakiegoś Żyda do bycia królem żydowskim. On się tego przestraszył! A Chrystus w procesie przyjął tytuł króla. Powiedział przecież: „Tak. Jestem królem żydowskim”. O to zresztą oskarżali go również arcykapłani. A dlaczego sami Żydzi nie mogli zabić Chrystusa? Przecież kamienowali ludzi. A domagali się, żeby to Piłat wydał wyrok śmierci. To jest dobre pytanie i właściwie nie ma na nie jednoznacznej odpowiedzi. Bo teoretycznie Sanhedryn nie mógł wydawać wyroków śmierci. Ale rzeczywiście – tak jak pan mówi – nierządnice karano ukamienowaniem według Prawa Żydowskiego. Tyle że w sprawie Chrystusa to nie Sanhedryn był sądem. W przypadku nierządnic oni zawsze mogli powiedzieć: „ale taki jest nasz zwyczaj”, „To nakazuje Prawo Mojżeszowe” i tak dalej. Natomiast w kwestii Chrystusa było inaczej. Z punktu widzenia Świątyni był on bluźniercą i uzurpatorem. Mogli go więc oskarżyć o uzurpację polityczną. Ale bali się wydać wyrok śmierci z jej powodu. Bo wtedy wkroczyliby na drogę polityki. Piłat zaś mógłby wtedy powiedzieć, że oni nie mają prawa ingerować w wyrok o charakterze politycznym. I tego Sanhedryn pragnął uniknąć. Dlatego chcieli wplątać Piłata we współudział. Nie chcieli Chrystusa skazać na śmierć jako winnego z powodów religijnych? Piłat nie chciał! „Machał ręką” na sprawę. Uważał, że ona jest niepoważna i on nie powinien się nią zajmować. Bo go nie dotyczy. To sprawa Żydów. Ale Piłat wiedział, że jeżeli Sanhedryn pchnie proces w kierunku politycznym, to będzie to dla niego niebezpieczne. Widać tu cyniczną grę Sanhedrynu. Rozumiem więc, że Sanhedryn uważał, iż sam nie może Chrystusa skazać na śmierć jako winnego z powodów religijnych… Ja bym odczytywał to w ten sposób: Sanhedryn chciał zgładzić Chrystusa z powodów religijnych, ale uznał, że nie zrobi tego tylko i wyłącznie z tychże powodów. Uznali, że bezpieczniej będzie proces pokierować w kierunku politycznym. Bo relacje pomiędzy prokuratorem a Sanhedrynem były bardzo delikatne: Rzymianie byli okupantami i na dobrą sprawę w każdej chwili mogli użyć swoich legionów, żeby „upuścić krwi” w Palestynie. Sanhedryn nie był więc na tym terenie władzą. Były nią rzymskie legiony oraz namiestnik. Członkowie Sanhedrynu mogli się zatem obawiać tego, że jeżeli zamordują Chrystusa z powodów czysto religijnych, to władza rzymska – jeżeli by to wywołało jakieś zamieszki – będzie bardzo niezadowolona. Dlatego woleli schować się - że tak powiem – pod „szyld prokuratora”. Chrystus więc został skazany na ukrzyżowanie jako przestępca polityczny? I o tym świadczył titulus, czyli tabliczka na krzyżu? Tak! Bo tam jest napisane: „Król Żydowski”. Właśnie! I to jest bardzo ważna informacja o tym, że podstawą wyroku był „delikt polityczny”. Faktyczną inspiracją Sanhedrynu była jednak religia. Oni po prostu odrzucali Chrystusa jako Mesjasza. Ale oskarżyli go o to, że jest królem żydowskim po to, aby wplątać Piłata w sprawę Chrystusa. I częściowo – wydaje mi – podzielić się odpowiedzialnością. Kolejna sprawa: są liczne pamiątki Męki Pańskiej. Takie jak kawałki krzyża, Chusta z Manoppello, Całun Turyński, Korona Cierniowa albo gwoździe z Krzyża. Na ile te pamiątki, pozostałości są wiarygodne? Historycznie udokumentowane? Prawdziwe? Nie badałem dokładnie autentyczności tych wszystkich artefaktów, o których pan mówi. Jest na ich temat znakomita książka Grzegorza Górnego i Janusza Rosikonia. Świetnie ilustrowana! Oni przebadali prawdopodobieństwa autentyczności tych artefaktów. Bliżej zajmowałem się tylko Całunem Turyńskim. Bo on wydaje mi się być kluczowym artefaktem. Całun to płótno grobowe, na którym odbite jest ciało w sposób, który współczesna nauka nie potrafi ustalić i wyjaśnić. Na tym płótnie są ślady dokładnie pasujące do opisu męki Chrystusa. Na Całunie odkryto również odciski monetek na powiekach. Monetek z czasów Chrystusa! Mamy też całą masę innych poszlak czy nawet dowodów świadczących o autentyczności tego płótna. Wizerunek z Całunu ma też pewną korelację z Chustą z Manoppello. Dodam, iż byli tacy matematycy, którzy zbadali prawdopodobieństwo tego, że na Całunie jest odbite ciało kogoś innego niż Chrystus. Chodziło o różne elementy owego prawdopodobieństwa. A więc o fakty, że był to mężczyzna, zmarły po paru godzinach od ukrzyżowaniu, z tymi śladami i tak dalej, i tak dalej. Ci matematycy ustalili, że wspomniane prawdopodobieństwo wynosi jeden do dwudziestu miliardów. Więc jeżeli nie ma pewności co do autentyczności Całunu Turyńskiego, to jest prawdopodobieństwo. Prawdopodobieństwo tego, że to może nie być Chrystus, sięgające jednego do dwudziestu miliardów. Chciałbym jeszcze poruszyć temat Krzyża Chrystusowego. Podobno znalazła go św. Helena. Czytałem, że w ówczesnych źródłach nie ma informacji na ten temat. I dlatego są historycy, którzy podważają znalezienie Krzyża przez św. Helenę. Dokumentacja z czasów Chrystusa to jedna rzecz. Ona oczywiście jakaś jest. Ale źródeł chrześcijańskich jest tyle, ile mamy. Są więc oczywiście Ewangelie i pierwotne źródła Ojców Kościoła z I wieku. Również św. Jan i jego Apokalipsa to koniec I wieku. Wzmianek o Chrystusie też jest tyle, ile mamy. One pochodzą od Tacyta, Flawiusza, Swetoniusza. Natomiast co do wyprawy św. Heleny, to wiemy dokładnie, kiedy ona tam pojechała. Natomiast ocena tego, na ile prawdopodobne i wiarygodne są jej znaleziska, to historia, której tutaj w krótkich słowach nie opowiemy. Odniosę pana i czytelników naszego wywiadu do wspomnianej już wcześniej książki Górnego i Rosikonia. Oni to bardzo dokładnie analizują. Oczywiście wiadomo, że Drzewo Krzyża zostało później rozczłonkowane. Więc bardzo wiele uznanych obecnie fragmentów relikwii Krzyża może być nieautentycznych. Bo one zostały rozsiane po świecie. I ktoś złośliwie powiedział, że gdyby zebrać te wszystkie fragmenty Krzyża, to by wyszło więcej niż sam Krzyż. Ktoś inny jednak owe fragmenty policzył i to aż tak źle nie jest. Ale tak czy inaczej: można mieć wątpliwości wobec wszystkich fragmentów Krzyża. Natomiast wydaje się dosyć prawdopodobnym fakt, że na początku IV wieku, kiedy św. Helena odwiedziła Palestynę, istniejąca tam gmina chrześcijańska wskazała jej miejsce, gdzie te artefakty były schowane. I znowu tłumaczenie tego, dlaczego one były schowane, uprawdopodobnia ów fakt. Ukryto je bowiem dlatego, że po śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa Jerozolima i Palestyna przechodziły bardzo burzliwą historię. Nie zapominajmy o dwóch powstaniach żydowskich. O wszystkich tych – że tak powiem – katastrofach, które Palestynę spotkały w I/II wieku. O losach gminy chrześcijańskiej, która stawała się coraz mniejsza. To jest długa historia tych tak zwanych „judeochrześcijan”, którzy – częściowo – przeszli potem na stronę arian czy muzułmanów. Myślę zresztą, że każdy z tych artefaktów (gwoździe, titulus, fragment Krzyża) były poddane różnym badaniom i wydaje się, że niektóre z nich mogą być autentyczne. W Piśmie Świętym jest napisane, że członkowie Sanhedrynu kazali strażnikom powiedzieć, że przyszli uczniowie, wykradli ciało Chrystusa i ta wersja jest do tej pory wśród Żydów popularna. I chciałem się zapytać o to, czy w historii jakoś nadal funkcjonuje ów pogląd, że ciało wykradziono? Oczywiście! Dlatego że tradycja judaistyczna, talmudyczna podtrzymuje właśnie taki przekaz. Nie uznając Chrystusa za Syna Bożego, przyjęto wersję Sanhedrynu. Taką, która nie miała miejsca. Ale już w Ewangelii jest zaznaczone, że Sanhedryn taką linię wyjaśniania zmartwychwstania przyjął. Sanhedryn nie mógł - po skazaniu Chrystusa – milcząco przyjąć, że On zmartwychwstał. Więc nawet zapłacono strażnikom, żeby „siedzieli cicho”. Rozgłoszono też, że uczniowie wykradli ciało. I taka wersja krążyła wśród Żydów. Nie wśród chrześcijan. Bo wśród nich byli świadkowie zmartwychwstania. Tutaj dotykamy tych wszystkich relacji z Ewangelii o dziesiątkach osób, które widziały Chrystusa po zmartwychwstaniu. I cała wiarygodność Ewangelii opiera się – moim zdaniem – na pewnym logicznym rozumowaniu, które musi odpowiedzieć na następujące pytanie: dlaczego ludzie, którzy byli świadkami nauczania Chrystusa i wiedzieli, że był on niezwykłym człowiekiem, ale przegranym i zamordowanym, po Jego śmierci upierali się, że widzieli Go żywego? Zbiorowa psychoza? Trudno tak powiedzieć, zważywszy, że wielu z nich potem cierpiało męczeństwo w obronie tej nauki. Tak, jak Szczepan, Jakub i cała masa innych. Przypominam: chodzi tu o grupę ludzi należących do tak zwanego gminu. Apostołowie przecież to byli głównie rybacy. Jakoś wykształconym człowiekiem był chyba jedynie celnik Mateusz. Pozostali pewnie nie umieli ani pisać, ani czytać. Więc nie jest to logiczne, że ci amhaarece, czyli „ludzie z gminu”, „stanęli dęba” przeciwko swoim przywódcom religijnym w obronie jakiejś „fantastycznej” historii. I ponosili jeszcze często śmierć w imię tej swojej wizji. A było ich jednak sporo. W Ewangelii jest świadectwo o tym, że co najmniej kilkadziesiąt osób widziało Chrystusa po zmartwychwstaniu. Więc pozostawienie takiego śladu jak najpierw ustnie przekazywane nauczanie, a potem zapisane Ewangelie, jest czymś właściwie niewytłumaczalnym z punktu widzenia logiki. Jeżeli – oczywiście - nie bierze się pod uwagę zmartwychwstania! Byli jednak historycy – wydaje mi się, że na przykład Ernest Renan – którzy podjęli tą nielogiczną wersję, twierdząc, że chrześcijaństwo jest po prostu oszustwem. Zgoda. Ale agnostycy, przeciwnicy chrześcijaństwa i wszyscy ci, którzy negują przekaz ewangeliczny, w gruncie rzeczy trochę „plączą się w zeznaniach”. Bo nie potrafią wyjaśnić tego, co stało się w poranek wielkanocny. Oczywiście, po dwóch tysiącach lat, wszystkie posiadane przez nas poszlaki, argumenty i dowody muszą być przedmiotem wiary. Bo my nie byliśmy świadkami tego wszystkiego. Natomiast byli inni świadkowie. Dwa tysiące lat temu była nawet cała gromada świadków. I nasuwa się następujące pytanie: na ile mamy prawo iść za nimi w naszej wierze? W udzieleniu odpowiedzi na to pytanie badania historyczne wydają mi się bardzo pożyteczne. Dlatego że mamy do czynienia z wydarzeniem historycznym, którego interpretacje znajdują się w źródle opisującym to wydarzenie. Źródle bardzo bliskim w czasie. Ewangelie powstały przecież mniej więcej trzydzieści lat po 30 roku. A mało jest wydarzeń historycznych, których sens logiczny jest dobrze opisany w źródle, które je prezentuje. Tymczasem takim właśnie źródłem są Ewangelie i nauka, która z tego źródła pochodzi, czyli chrześcijaństwo. To jest fenomen nieznany w historii! Mamy też świadków. Oczywiście trzeba na nich patrzeć z perspektywy historyczno-społecznej. To nie byli królowie, książęta czy namiestnicy, ale prości ludzie, którzy tę naukę rozsiewali najpierw po swojej okolicy, a potem po całym Imperium. I jak skutecznie! A więc byli wiarygodni jako świadkowie. Wydaje mi się, że w laickich egzegezach Ewangelii i początków chrześcijaństwa to jest czasami zacierane. A oni naprawdę musieli być wiarygodni w tym, co mówili. Bo za nimi szły tłumy ludzi w całym Imperium Romanum! I w Persji! Św. Tomasz Apostoł dotarł nawet do Indii. Dzisiaj patrzymy na to jako na pewną próbę wiarygodności. Ale wówczas ta wiarygodność opierała się na świadectwie naocznych świadków. I jeszcze jedno a propos poszlak czy dowodów historycznych: rozdarcie zasłony w Świątyni, o którym wspomina Ewangelia, miało na pewno miejsce. Ewangeliści, opisując to wydarzenie, wspominają też zaćmienie słońca, pisząc: „I stało się ciemno i było trzęsienie ziemi”. Otóż źródłem wiadomości o rozdarciu świątynnej zasłony jest również Talmud. Nie przytoczę w tej chwili nazwy jego księgi i wersu, które o tym informują. Ale w Talmudzie jest wzmianka o tym, że czterdzieści lat przed zburzeniem świątyni obrady Sanhedrynu przeniesiono z jednej sali w Świątyni do innej. I tu pojawia się wzmianka o tym, że rozdarła się zasłona. Nasuwa się pytanie: dlaczego? 40 lat przed zburzeniem świątyni! Czyli mamy rok 30! I to Talmud o tym wspomina! Bardzo ciekawa poszlaka! A czym właściwie jest Talmud? Talmud jest zespołem ksiąg, który Żydzi - kontynuujący naukę Świątyni i Sanhedrynu - przygotowali już na wygnaniu. Stanowi je zbiór komentarzy do Pisma Świętego idący w kierunku podtrzymania tradycji mojżeszowej, ale wbrew chrześcijaństwu. W Talmudzie przemilczano, a nawet w niektórych fragmentach negowano boskość Chrystusa. Określając Go przy tym brzydkimi słowami. A więc to jest taka nowa nauka świata żydowskiego, sformułowana po zburzeniu Świątyni, która była jakby kontynuacją Starego Testamentu, ale w duchu antychrześcijańskim. Czy Talmud jest podstawą wierzeń obecnego judaizmu? Tak! Tak zwanego judaizmu rabinicznego. Najogólniej mówiąc. Bo w judaizmie też są różne i rodzaje, i odłamy. Natomiast ortodoksyjni Żydzi odwołują się właśnie do talmudycznych interpretacji Starego Testamentu. Oczywiście – tak jak chrześcijanie - przyjmują większość ksiąg Starego Testamentu. Ale jednak z późniejszymi komentarzami. A więc Talmud potwierdza wiadomości z Ewangelii o rozdarciu zasłony w Świątyni? Talmud poświadcza fakt trzęsienia ziemi w 30 roku. Oczywiście to nie jest dowód na boskość Chrystusa. Tylko potwierdzenie trochę drugorzędnej informacji o trzęsieniu ziemi w roku 30 w Jerozolimie, z którego powodu według Ewangelii rozdarła się zasłona w Świątyni. W tym szczególe Talmud potwierdza relacje ewangeliczne. Źródło: Chrześcijaństwo to religia, która narodziła się w Palestynie, w I wieku naszej ery. Aktualnie jest największą pod względem ilości wiernych religią na świecie. Należy do niej 32% światowej ludności. Najwięcej wyznawców chrześcijaństwa mieszka w Ameryce Południowej i Północnej – 36,8%, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, Brazylii i Meksyku. Z kolei największa mniejszość chrześcijańska zamieszkuje w Chinach, Indiach i Indonezji. Chrześcijanie wierzą w to, że Syn Boży, czyli Jezus Chrystus stał się człowiekiem, aby przez swoją śmierć na krzyżu zbawić świat. Religię tą charakteryzuje też stosunkowo nowy kult Bożego Miłosierdzia, które jest źródłem przebaczenia. Trzecią osobą boską dla chrześcijan po Bogu Ojcu i Synu Bożym, jest Duch Święty. Głównym przykazaniem chrześcijan jest miłość Boga i bliźniego. Chrześcijaństwo – podział Chrześcijaństwo nie jest religią do końca jednolitą. Na przestrzeni wieków powstało wiele jej odłamów, które łączy wiara w Boga Ojca, ale różni podejście do dogmatów przyjmowanych przez Kościół oraz obrzędowość. Największą grupę stanowią katolicy – 50,1%. Drugą pod względem liczebności grupą chrześcijan na świecie są protestanci. Oni z kolei dzielą się na kościoły: zielonoświątkowców, ewangelikanów, anglikanów, ewangelików reformowanych, luteran, metodystów, baptystów i adwentystów. Kolejne odłamy chrześcijaństwa to kościoły prawosławne i orientalne, Mormoni, Świadkowie Jehowy i Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Nauki. Istnieją też sekty, które mają chrześcijańskie pochodzenie. Ponadto chrześcijanie należą do wielu ruchów charyzmatycznych działających w poszczególnych odłamach, takich jak np. Odnowa w Duchu Świętym u katolików. Chrześcijaństwo a katolicyzm Ponad połowa chrześcijan z ogólnej liczby około 2,2 mld na całym świecie, to katolicy, którzy uznają prymat papieża, czyli biskupa Rzymu i dogmat o jego nieomylności. Wśród chrześcijan katolicy stanowią dokładnie 50,1%, a wśród całej populacji światowej – 15,9%. Jest to najbardziej popularny na świecie odłam chrześcijaństwa. Najwięcej katolików mieszka w Ameryce, Europie, Afryce Subsaharyjskiej i części azjatyckich krajów. Katolicyzm narodził się na przełomie II i III wieku, ale dopiero w V wieku Kościół ten ukształtował się w pełni. To wtedy Augustyn z Hippony głosił, że nie ma zbawienia poza kościołem. Doktryny, kult i prawo katolickie rozwijały się od I do VIII wieku w czasie zwoływanych soborów powszechnych oraz synodów. Towarzyszyły im herezje i rozłamy, czyli tzw. schizmy. Natomiast w XVI wieku nastąpiła jego reformacja. Powstanie tego Kościoła wiązało się z głoszonym przez apostołów Słowa Bożego po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Chrześcijaństwo a Judaizm Początki chrześcijaństwa łączą się z judaizmem. Jezus Chrystus i apostołowie wywodzili się z narodu wybranego. Żydzi od początku traktowali chrześcijan jako sektę mimo łączących ich poglądów religijnych, zapisanych w Starym Testamencie Pisma Świętego. Ich drogi całkiem rozeszły się po Soborze Jerozolimskim w 49 roku, a chrześcijaństwo zaczęło dynamicznie rozrastać się. Judaizm i chrześcijaństwo różnią się, ale wciąż mają wiele wspólnych poglądów. Wyznawcy obu religii wierzą w jednego Boga, Stwórcę i Pana wszechświata, kierują się Dekalogiem przekazanym Mojżeszowi, czytają Stary Testament jako Słowo Boże i wierzą w nadejście Królestwa Bożego. Zarówno żydzi jak i chrześcijanie oczekują Mesjasza, ale chrześcijanie wierzą, że jest nim Jezus Chrystus i czekają na jego powtórne przyjście. Z kolei żydzi nie uznają Jezusa jako Mesjasza. Odrzucają też koncepcję Trójcy Świętej oraz część ksiąg Starego Testamentu: Tobiasza, Judyty, Machabejskie, Mądrości, Syracha i Barucha, uznając je za apokryfy. Chrześcijaństwo a islam Wbrew pozorom chrześcijaństwo i islam są religiami pod wieloma względami do siebie podobnymi. Islam jest drugą co do wielkości na świecie religią monoteistyczną po chrześcijaństwie. Obie religie mają wspólne korzenie. Mahomet nauczał, że objawienia przekazane przez Abrahama, Mojżesza i Jezusa przekazane Żydom i chrześcijanom, powinny być ponowione i uzupełnione. Łączy je również postać Archanioła Gabriela, który miał objawić prorokowi Mahometowi treść Koranu. Ponadto muzułmański Bóg jest wszechwiedzący, doskonały i niepodobny do nikogo. Islam naucza też o Dniu Sądu Ostatecznego, w którym Bóg osądzi wszystkich ludzi oraz przeznaczeniu – wszystko co zdarza się człowiekowi, zarówno dobre jak i złe, dzieje z woli Boga. Warto wspomnieć też, że muzułmanie podobnie jak chrześcijanie uznają Jezusa, Abrahama, Dawida za proroków. Chrześcijaństwo w Polsce Polska jest krajem katolickim. Jesteśmy ósmym krajem na świecie i trzecim w Europie pod względem ilości wiernych katolików. Chrześcijaństwo w obrządku rzymskokatolickim dotarło do Polski na przełomie IX i X wieku. Stało się to za sprawą misji chrystianizacji duchownych z Niemiec. Zakończyła się ona chrztem księcia Mieszka I w 966 roku i przyjęciem katolicyzmu. Większość mieszkańców naszego kraju należy do Kościoła katolickiego, ale obok nich żyją też członkowie innych wspólnot chrześcijańskich takich jak: Kościół prawosławny, Związek Wyznania Świadków Jehowy, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół grekokatolicki, Kościół Zielonoświątkowców, Mariawici, Kościół Polskokatolicki i Baptyści. Chrześcijaństwo w Japonii Chrześcijaństwo dotarło do Japonii w 1549 roku za sprawą portugalskich księży. Nową religię przyjęto w Japonii bez większych oporów, ale w 1626 roku chrześcijaństwo zostało zakazane w całym kraju i zaczęły się brutalne prześladowania chrześcijan. W efekcie Japonia zamknęła się na 250 lat przed światem i misjonarzami. Mimo to religie chrześcijańskie w Japonii wciąż rozwijają się. Aktualnie w Japonii mieszkają wyznawcy katolicyzmu i protestantyzmu, a także innych wspólnot jak np. Świadkowie Jehowy. W rozwijaniu chrześcijaństwa nie przeszkadza nawet podejście chrześcijan do jogi, która nierozerwalnie związana jest z Japonią. Chrześcijanie jogę odrzucają jako technikę zanurzoną w świecie bogów i duchów oraz wywoływaniu ich obecności, które może prowadzić do opętania. Ćwiczenia i gesty stosowane w jodze nie mogą być neutralne duchowo, ponieważ poświęcone są bożkom. Najbardziej chrześcijańskim zakątkiem Japonii jest Nagasaki. Znajduje się tam największa w Azji katedra katolicka. Jedną z najważniejszych ikon jest znajdujący się w tej świątyni sczerniały wizerunek Matki Bożej. Ponad 2 mln osób odwiedza polskie strony religijne, a zainteresowanie tą tematyką w internecie rośnie - wynika z badania zaprezentowanego w czwartek w siedzibie Konferencji Episkopatu Polski. Ogółem witryny o tematyce chrześcijańskiej odwiedza 13 proc. internautów w Polsce - wynika z badania Megapanel PBI/Gemius. Miesięcznie spędzają na stronach religijnych ponad 800 tys. godzin, dokonując 44 mln odsłon. Najczęściej odwiedzane witryny to: i Wyniki badania wskazują, że zainteresowanie religijną tematyką w sieci rośnie. O ile na przestrzeni roku (listopad 2008 - listopad 2009) liczba wszystkich użytkowników internetu wzrosła o ponad 10 proc. do poziomu ponad 17 mln, to liczba internautów odwiedzających witryny o tematyce chrześcijańskiej wzrosła w tym czasie o 31 proc. i wynosi obecnie 2,2 mln osób. Kim są i jak liczną grupę stanowią ludzie odwiedzający chrześcijańskie witryny sprawdziła firma badawcza Polskie Badania Internetu. Z badania wynika, że częściej religijne strony odwiedzają kobiety, mieszkańcy wsi oraz osoby w wieku 15-24 lat - wynika z badania, zaprezentowanego w czwartek w siedzibie Episkopatu. Użytkownicy witryn chrześcijańskich to najczęściej osoby z wykształceniem: średnim (34 proc.) i podstawowym (31 proc.), rzadziej wyższym (23 proc.) i zawodowym (12 proc.). - Możemy śmiało powiedzieć, że internet religijny goni internet ogólny - mówił prezentujący badanie prezes PBI Andrzej Garapich. Entuzjastą obecności Kościoła w internecie jest rzecznik Episkopatu Polski ks. Józef Kloch, który podkreśla, że nowinki technologiczne powinny być wykorzystywane do ewangelizacji. - Zastanawiam się, co robiłby św. Paweł, gdyby miał web Jestem przekonany, że korespondowałby z Koryntianami, że korespondowałby z Filipianami. Ba! Nie tylko by korespondował, on by prowadził na pewno blog - gdzie pojechał, z jakim się spotkał przyjęciem - powiedział na czwartkowej konferencji ks. Kloch. Rzecznik Episkopatu przypomniał, że do "zejścia z duszpasterstwem na cyfrowy kontynent" nawołuje też papież Benedykt XVI. - To jest powiedzenie: ta przestrzeń potrzebuje was, duchownych, ta przestrzeń potrzebuje ludzi, którzy pomogą innym ludziom i Kościół nie może tam nie być obecny - dodał ks. Kloch. Wspomniał też, że Benedykt XVI nie tylko wskazuje potrzebę obecności duchownych w internecie, ale sam też to czyni - Watykan jest obecny w serwisie YouTube► oraz na Facebooku►. Prezes Fundacji Opoka Maciej Górnicki podkreślił z kolei, że chrześcijanie powinni wchodzić w istniejące w sieci społeczności internetowe zamiast zamykać się w swoich "gettach".

tytuł chrystusa w religii chrześcijańskiej